مرجع مقالات مسجد توفیق

امامزاده بی بی رقیه نطنز، با گنبد نقره ای بر آدرس مسجد توفیق مشهد فراز تپه ای بلند در راءس شهر زیارتگاه عموم نطنز میباشد. به یقین هم محلی و بزرگان نسب این امامزاده به امام موسی بن جعفر (ع) می‌رسد. فضای این امامزاده نیز بسیار خوشگل و مصفا بوده که ضمن جای زیارتی مسافرین و گردشگران از آن برای تفریح استعمال می نمایند.

معماری سازه
بنای پیشین بقاع با عمر حدود هفتصد سال، از متاع آجر و گل با پوشش داخلی گچ و نمای سنگی و آجری، نشانه از به جا مانده باارزش قبلی داشته و فعلا مکان خویش را به بنایی با پلان معماری رزرو مسجد توفیق مشهد مربع صورت و متقارن و گنبدی مدور و دوپوش با پوششی نقره ای رنگ داده میباشد. فضای داخلی آن با معماری خوشگل و دلنشین خویش، مشمول آینه کاری و کاشیکاری های رنگارنگی میباشد که دور و اطراف روح نوازی را برای زیارت، نیایش و متانت زائران پدید آورده میباشد.

بارگاه فلزی این حرم نیز با لوح زیبایی از زیارت طومار حضرت رقیه خاتون، تاثیر هنرمند دوست داستنی نطنزی، عباس دهقانیان مزین گردیده‌است. مساحت صحن زیارتگاه حدود ۱۰/۰۰۰ متر شماره مسجد توفیق مشهد مربع است و مساحت زیربنای مقبره ۵۰۰ متر مربع میباشد. طول گنبد دوپوش زیارتگاه از کف ۲۲ متر میباشد. در درون بقاع و بقاع ضریحی فلزی در بعد ها ۲/۵×۳/۵ روی سنگ امامزاده قرار گرفته میباشد. در نزدیکی بارگاه ۸ ردیف کاشیکاری گردیده جای دارد که در انتهای ستونها تا سقف به طور هنرمندانه ای آینه کاری شد‌ه‌است. ساختمان امامزاده تا سال ۱۳۵۱ بنایی با مصالح آجر و گل بوده که به تلاش هئیت امناء، خیرین بنای قدیم تخریب و بنای مسجد طالقانی مشهد نو جایگزین بنای پیشین آن گشته میباشد.

کاخ در کشور ایران شاخصه فرهنگ و اقتدار یک حکومت آدرس مسجد توفیق مشهد و عنصری اثر گذار بر ساختار شهر و جنبه های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی ادوار تاریخی و محل معاش سلطان بوده میباشد. کاخ (palace)، کوشک، ارگ یا این که قصر، در لهجه های متفاوت به عمارت هـای بلند یا این که بلندمرتبه اطلاق می‌شود که محل اقامت خانواده سلطنتی، مقامات خوب رتبـه و احاطه بـوده و فضایی مشابه کوشک با تزیینات باشکوه داراست و دربین بسـتان سازه شـده اسـت

معماری کاخ ها از دید کالبدی، انتظام رزرو مسجد توفیق مشهد بخـش شـهر و جلوه ای از توسعه های معماری به شمار میروند. در کشور ایران کاخ در بدون نقص ترین صورت خویش تیم ای از قسمت های اقامتی و تراس های اندرونی و ابنیه خدماتی بوده و در معمولی ترین موقعیت نیـز بنایی منفرد (کوشک) در ترکیـب بـا مـنظـر اسـت.

کاخ های کشور‌ایران بنابر حجم و التفات خویش طیف وسیع ای از و کاربری ها را داشته اند. تا قبل از اسلام کاخ های کشور ایران کارکرد ترکیبی حکومتی سکونتی مذهبی داشته و هم‌زمان تحت عنوان معبـد و نیایشگاه مذهبی، قلعه دفاعی و مکانی برای سکونت حکمرانان، مراسم بارعام و تشریفات به کارگیری می شـد.

بعداز اسلام نیـز کاخ در جمهوری اسلامی ایران کارکرد حکومتی سکونتی ادامه یافتـه امـا بااحـداث ابنیه همگانی و عام المنفعه در گیر نوعی رفـرم اجتماعی، به ویژه در بعدازظهر صفوی، به طور تفکیک قسمت های حکومت از محل معاش فرمانروا گردیده و در برخی موردها کاخ باغات به روی مردم باز می شدند.

کارکردهای تفرجی در معماری کاخ با مقصود تولید محیطی فرح نصیب همچون کاخ شکارها و کارکردهای نظارتی امنیتی به مراد اشراف و پژوهش بر بخشها حکمرانی از سایر کاربری های کاخ بـوده اسـت. بناهای تاریخی که در جمهوری اسلامی ایران بجا ما‌نده اند، بیشتر مسجد و آرامگاه میباشند؛ یعنی بناهایی که نزد عموم از احترام و تقدس منتفع بوده و همین فرمان منجر گردیده‌است که در محافظت و نگهبانی آن ها سعی شود.

از بناهای غیرمذهبی هم، آنهایی بیشتر بجا باقی‌مانده اند که جنبه عام المنفه داشته اند؛ مانند کاروانسراها یا این که آب انبار و بعضی از حمام ها. سنت وقف در سرزمینهای اسلامی عاملی اصلی شماره مسجد توفیق مشهد برای امان، و حفظ از بناهای مذهبی و عام المنفعه در عصر اسلامی به شمار می آمد.

درین فی مابین کاخ ها که بناهای باشکوه دورانهای خویش بودند ، به این منجر که خیر جنبه مذهبی داشته و خیر عام المنفعه که سنت وقف به امداد آن‌ها بیاید، به مجبور با سپری شد زمانه به مرگ طبیعی نابود می گردیدند و کمتر آدرس از آن ها بجا می‌ماند. به خصوص در سرزمینی مانند جمهوری اسلامی ایران که مصالح عمده تولید آجر ناپخته بوده میباشد، ماده ای که بیشترین فرسایش را دربرابر هوازدگی داراست. شاید این مهم‌ترین استدلال اینگونه موضوعی باشد که چرا فعلا کمتر کاخی را می قدرت در ارثیه ساختمانی بجامانده در کشور‌ایران یافت.

ولی مرگ طبیعی فقط ادله هلاکت کاخ های کشور‌ایران وجود ندارد. بنابر حیث هیلن براند در مرز و بوم های اسلامی بیان کننده بیشتر رغبت بر این بوده که هر حاکمی کاخ خودش را ابتدا زمامداری اش و در مکانی که خویش می پسندید، بسازد حتی بعضا حاکمان مشتاقانه کاخ حکم کننده قبل از خویش را ویران می کردند تا هم خویش را اساسی جلوه دهند مسجد طالقانی مشهد و هم اینکه، از مصالح آن برای کاخ خویش منفعت مارک.

امامزاده چکان مراغه در واقع بقاع امامزداه سید ابراهیم علیه السلام میباشد آدرس مسجد توفیق مشهد که در۶کیلومتری شرق مراغه در اطراف روستای چکان واقع شد‌ه‌است. این بقاع ازدیربازمورد اعتنا واحترام خاص هم محلی شهرستان مراغه بوده و یک کدام از امامزاده های مشهور ومشهور آذربایجان شرقی میباشد.این بقاع شریف آرامگاه سید جلیل القدر حضرت امامزاده ابراهیم ابن حسن ابن قاسم ابن عبداله ابن حضرت امام موسی بن جعفر علیه السلام است.

بیان ها حکایت ازاین دارااست که نامبرده نوه سوم امام موسی بن جعفر علیه السلام میباشند. که در موقع سفر از سوی مدینه به مشهد مقدس به دست معارضان و معاندان امامت و ولایت به شهیدشدن می رسند. ودر این جای دفن میشوند. تاریخ کشف قبر امامزاده سید ابراهیم (ع) به حدود رزرو مسجد توفیق مشهد یکصد و هفتاد سال پیش بر میشود.این محل معنوی از دیرباز به «اولیاء چکان» میباشد و قدمای محل نیز وی را با این تیتر می شناختند. با سپری شد مجال و ظهور کرامات متفاوت از این ضریح معنوی، مرقد منور امامزاده سید ابراهیم (علیه السلام) نزدیک به سال ۱۲۱۰ ش بوسیله ی روضه خوان روستای چکان مرحوم روحانی یعقوب چکانی، جد آیت الله روضه خوان محمد حسین چکانی شناسایی شد.

حالت سازه
آستان مقدس امامزاده سيد ابراهیم شماره مسجد توفیق مشهد (علیه السلام) (اولیاء چکان) در ورودی روستای چکان در شش کیلومتری شرق شهرستان مراغه قراردارد. بقاع در زمینی به مساحت تقریبی چهار هکتار قراردارد و بنای آن در عصر های گوناگون مرمت گردیده. اکنون یک کدام از مهم‌ترین مرکز ها عبادی و معنوی آذربایجان به‌حساب می‌آید.
بنای اول حرم بسیار معمولی و دارنده گنبد گلی بوده و در زمان های گوناگون به تلاش عموم نوسازی و مرمت گردیده‌است. بنای مهم و گسترش کبیر آن در سال ۱۳۵۵ ش شروع شد. این شغل اساسی، به کوشش آیت الله حاج روحانی علی ارومیان و با همیاری عموم نه ناحیه آغاز و در مقطع مجال مشخصی به انتها رسید. روی لوح سنگی که به دیوار غربی گنبدخانه نصب گردیده. راجع به شخصیت امامزاده سید ابراهیم (علیه السلام) و نقش آیت الله در مرمت و توسعه و گسترش آستان امامزاده سید مسجد طالقانی مشهد ابراهیم (علیه السلام) آمده میباشد.

در یکی‌از طاقچه رو به تراس مکتب در تزیینات آن آدرس مسجد توفیق مشهد از کاشی های معقلی مشکی، آبی رنگ و خاکی پر‌نور مستعمل میباشد.
در راءس این تاثیر، کاشی های مشکی با خط بنایی نامهای «محمد و علی» را بر موضوع خاکی رنگ آجرها نقش زده اند.
در پی ی این طرح خطوط مشکی و آبی‌رنگ، گره چین ها و انواع هندسی پدید آورده اند. در چهار کناره تاثیر نیز واژه و کلمه «علی» به خط بنایی با کاشی مشکی تکرار شد‌ه‌است. در مجموع تاثیر قطعات آجری هم سطح با کاشی ها، تحت عنوان قضیه به فعالیت رفته اند.
کاشی نقش پر رنگ در مسجد سید رزرو مسجد توفیق مشهد اصفهان
در یکی محراب های حیاط جنوبی مسجد سيد قطعه ای از کاشی کاری های نقش پر رنگ مراعات می‌گردد.
در‌این تاثیر کتیبه نقش پررنگ ای دربرگیرنده عبارت «يا الله يا مجيب الدعوات» به خط نستعلیق زردرنگ بر مورد صورتی عمل گردیده که فضا آن را فریم هشت ضلعی قرمز رنگ مشبک با خطوط پیرامونی آبی‌رنگ فرا گرفته میباشد.
گل و بونه های پررنگ ای به رنگ های گوناگون و مسئله آبی‌رنگ به دور تا بدور این کتیبه را پوشانده اند. کارداران مختلفی هم زیرا سرعت اجرای عمل و به کارگیری از لعاب نامرغوب شماره مسجد توفیق مشهد درین قطعه و اثرها شبیه موجب آمدن زخم های دورازشوخی به شغل شد‌ه‌است
کاشی معرق
این نوع از کاشی عمدتاً در بخش های متفاوت تراس مسجد سید به شغل رفته میباشد.
قطعات خرد کاشی های رنگ زرد، آبی‌رنگ، سپید و سیاه، در کنار هم با نظامی بدیع و خلق کننده چیده گردیده اند.
رنگ آبی‌رنگ تحت عنوان مسئله به شغل رفته و بر روی آن دوایر سیاه و سپید شمسه های کوچکی را تولید کرده اند.
طریق ی توزیع رنگ ها در فضای این لوح، گردشی مسجد طالقانی مشهد مستمر و یکنواخت را به استفاده کننده القا می نماید.
از سوی دیگر هم جواری این قطعه معرق با کاشی های معقلی موجب گردیده که‌این تاثیر دیده گیر خیس گردیده و حالا و هوایی قدسی به تزیینات این قسمت از سازه بدهد. استعمال از اشکال کاشی های هفت رنگ، معقلی و معرق در کنار هم در مسجد سید اصفهان عمومیت دارااست.

کاشی کاری
تزیینات مسجد جامع یزد برای مثال شاهکارهای آدرس مسجد توفیق مشهد کاشی کاری معرق به حساب می آید. عمده تزئینات مسجد را می بایست در تراس و گنبدخانه کاوش کرد. از امتیازات هنری و معماری مسجد جامع یزد می شود به اقتدار و استواری کاشی کاری های گرانبها و زیبای لاجوردی آن اشاره نمود. نمای حیاط بلند با دسته ای از زیباترین تزیینات کاشی معرق و نقوش اسلیمی و همینطور گره چینی پوشانده گردیده‌است. این تزیینات با آجرهای ضربی و نقوش معقلی و کتیبه های کاشی معرق و کوفی بنایی، گروه ای بدیع و عجیب آفریده که تحسین گردشگران را برمی انگیزد .

گچبری
کاربرد گچ و گچ بری در کشور ایران از دیرباز حائز اهمیت فراوان بوده، این صنعت در بناهای اهل ایران و سنت دکوری آن ریشه عمیق داراست، نوعی خاص از نقوش تزئینی در بناهای عصر رزرو مسجد توفیق مشهد سلجوقی و ایلخانی به فعالیت رفته میباشد که گویای ذوق و سلیقه و عشق معماران به دلیل بیرون کردن سازه از وضعیت یکنواختی میباشد، این نقوش به طور گچی و اکثر زمان ها با شکلی خاص، به عمل می رود. مثال جامعی از این نقوش در راهروی منتهی به دهلیزهای دور و اطراف تراس مسجد جامع یزد دقت گردشگران را به خویش جلب می کند.

آجرکاری
مخلوط خشت و کاشی به طراحان و معماران مسجد یزد این قابلیت را بخشید که با به کارگیری از رنگ، نقشهای آجری را پررنگ خیس به اکران بگذارند و به مکان پر رنگ نمودن و فرو نشاندن خشت(خفته و رفته یا این که پتکین) از رنگ به کار گیری نمایند.

نقوش اسلیمی
گونه های برگها ، گل و اسلیمیهای شماره مسجد توفیق مشهد کوچکی که در دل چهارچوب و نظام تمجید گردیده ای که با حرکتهای پیچشی و قوسهای متنوع بر زیبایی و جذابیت این مسجد باشکوه میافزایند.

گره سازی های چوبی
نرده های چوبی از الحاقات زیبای بناها محسوب گردیده و از آن جا که زمینه نقش و تکنیک های گره چینی در اکثر آن‌ها مطرح میگردد قرار دادن آنان در زمره تزیینات بیراهه وجود ندارد. این نرده ها در حدفاصل تراس و غلام گردش هابا تولید ناهم خوانی، در کنار سطح ها آجری و کاشی کاری بر زیبایی های مسجد در نگاه گردشگران مسجد طالقانی مشهد میافزاید.

بقاع پدر افضل کاشان در روستای مرق، در ۳۰ کیلومتری آدرس مسجد توفیق مشهد شهر کاشان استان اصفهان جای‌دارد. مبنا آن را وابسته به عصر مغولان می‌دانند. این تاثیر در تاریخ ۲ اسفند ۱۳۲۷ با شماره تصویب ۳۷۳ تحت عنوان یک کدام از اثرها ملی کشور ایران به تصویب رسید.این سازه بقاع افضل الدین محمد بن حسین مرقی کاشانی دارای اسم و رسم به “پدر افضل” میباشد. وی از علما و عرفای قرن هفتم هجری قمری بوده و از وی تألیفات و تصنیفات متعددی به نظم و نثر و عربی و فارسی به یادگار رزرو مسجد توفیق مشهد باقی مانده میباشد. در تاریخ وفات او، اختلاف لحاظ می‌باشد و به احتمال کارکشته، در سال ۶۶۷ بوده میباشد.

دارای شهرت میباشد که خواجه نصیرالدین طوسی شماره مسجد توفیق مشهد خواهرزاده پدر افضل بوده؛ و حکایت کرده اند که در سال ۶۶۲، قضیه ای از دانش کواکب را برای خواجه نصیرالدین طوسی حل نموده است. مزار دیگری در مجاورت مرقد باباافضل وجود داراست که به یکی سلاطین زنگبار نسبت می‌دهند و می‌گویند که بعداز ملاقات با باباافضل، از سطلنت گوشه گرفت و به سرویس وی در آمد. دو مسجد طالقانی مشهد مزار دیگر در بقاع منسوب به پسران باباافضل میباشد.

مسجد ساوه از کهن ترین مساجد کشور ایران در شهر آدرس مسجد توفیق مشهد ساوه میباشد و طی عصر های گوناگون به وسیله هنرمندان اهل ایران تزئین و بازسازی شـده اسـت به گونه ای که مرمت های انجام یافته موجب گردیده اثری از بنای نخستین مسجد در زمان کنونی باقی نماند.

ویژگی این بنای تاریخی-مذهبی آن میباشد که نمودهایی از سه بازه زمانی تاریخی (پیش از اسلام، قرن ها نخستین اسلامی و زمانه صفوی) در آن چشم می شـود. آثـار و بقایای جان دار بیان کنده این میباشد رزرو مسجد توفیق مشهد که جای مسجد فعلی در زمانه کشور‌ایران باستان، آتشکده بوده و در عصر اسلامی تبدیل به مسجد شد‌ه‌است.

در دو کناره ضلع جنوبی مسجد ساوه، ساختمانی میباشد خشتی و گلی به صورت نشان بعلاوه، (متقاطع) که از وجود آتشکده در زمان قبل از اسلام حکایت دارااست. تا به حالا به صورت ظریف تاریخ بنای مسجد جامع ساوه انتخاب نشده، البته سابق ترین شیء که در این شرکت پیدا گردیده، کتیبه هایی میباشد که در سده ۴ هجـری قمـری شماره مسجد توفیق مشهد درج شده اند.

براین اساس مسجد ساوه دست‌کم ۱۰۰۰ سال عمر داراست. مسجد جامع ساوه در طی تاریخ تغییرات متعددی کرده؛ گنبدخانه مسجد که از دیرین ترین بخشهای آن میباشد، سده های چهارم مسجد طالقانی مشهد و پنجم در ضـلع جنـوبـی بنـا گردیده، مناره مسجد وابسته به سده ششم میباشد و حیاط غربی در سده هشتم ایجاد شده است.

سردر شمالی مسجد حکیم اصفهان با گونه های کاشیکاری آدرس مسجد توفیق مشهد و آجرکاری و دو رتبه در دو طرف، حیاط کوچکی به پهنا مدخل با پیاده سازی خوشگل، در بالای در ورودی داراست که به حجرهای منش می یابد ودارای دسته تزییناتی زیرا آیه ها قرآن، حدیث فرستاده(ص)، اسم بانی و تاریخ آغاز میباشد.
سردر شرقی مسجد حکیم به صورت پنج ضلعی، با دو جايگاه در دو طرف، کتیبه ای با اشعار فارسی، مقرنس کاری در قوسِ سردر، و دو پشت بغل مزین به خط بنّاییِ کاشیکاری گردیده است.
سردر غربی با مقرنس گچی بی آلایش در قوس، در انتهای کوچهای بنبست جای‌دارد و در حدود در جورجیر میباشد که صحن تبارک آن از شمال به ایوانی گرانقدر و رفیع با دو راهرو در طرفین محصور گردیده است و که با آجرکاری معمولی تزیین شد‌ه‌است.
در بالای حجره دو پشت بغل و در قوسِ حیاط، مقرنس رزرو مسجد توفیق مشهد با پوشش کاشکاری مَعْقَلی مشاهده میشود.
هر نقطه شبستان پایین گنبد مسجد با اسماء الله، محمد (ص) و علی (ع) تزیین گردیده و محراب آن بلندمرتبه ترین و زیباترین محراب مسجد حکیم میباشد که از تزیینات کتیبه های خاصی شامل است.
سرتاسر شبستان جنوب شرقی مسجد نیز از تزیینات سنگ تراشی و آجرکاری برخوردار‌است.
همینطور شبستان جنوب غربی نیز با حاشیه ها کاشی کاری مزین شده و بر محراب آن حدیثی از نبی قابل مشاهده میباشد.
فضای کوچکتر شبستان زمستانی مسجد حکیم اصفهان با رنگ بندی گوناگون در کاشیکاری محراب، یکی از دیگر از قسمت های مسجد میباشد.
کاشی کاری با اشعار فارسی و معنی و مفهوم شماره مسجد توفیق مشهد مذهبی حیاط شمالی مسجد را تا سقف آن دربر می‌گیرد.

صحبت پایان
مسجد حکیم اصفهان به جهت قرارگیری در شهر تاریخی اصفهان از قیمت اکثری برخوردار‌است که‌این مسجد دارنده کتیبه های قرآنی و تزئینی هست. در مسجد حکیم بر روی کاشی کاری از نقوش هندسی هم پا با اشکال خطوط بنایی به تزیینات صورت متفاوتی بخشیده میباشد.

اکثر کتیبه های این سازه با مخلوط های متعدد و متنوعی از خط بنایی بی آلایش و معقلی و لغت ها « الله ، محمد و علی » اعمال و گردیده اند. کتیبه های قرآنی و اسماء خداوندی و روایات نبوی بکار رفته میباشد. تجلی اسم حضرت علی(ع) در کاشی کاری این سازه، زیبایی و شم روضه خوان خاصی به فضای مسجد حکیم داده میباشد. بیشترین رنگ مستعمل مسجد طالقانی مشهد بر روی کاشی ها رنگ لاجوردی با خطوط سپید میباشد که شرایط عرفانی به عابد منتقل می نماید.

مهم ترین موزه‌های جمهوری اسلامی ایران که مسلماً بایستی مشاهده کنید

موزه گردی یکی‌از تفریحات عشق‌مندان به تاریخ میباشد آدرس مسجد توفیق مشهد و در‌حالتی که شما هم جزو به عبارتی عشق‌مندان میباشید پس بیایید تا با علاءالدین تراول به موزه گردی در کشور‌ایران بپردازیم. کشور ایران مدام به جهت تاریخ بی نیاز و فرهنگ پرعظمت خویش، دارنده قیمت بالایی بوده میباشد. اساسا کشور ایران برای تاریخ‌ دانان و عاشقان هجرت در تاریخ بسیار با ارزش و اصلی میباشد. موزه‌های جمهوری اسلامی ایران نیز به همین استدلال از التفات بسیار بالایی رزرو مسجد توفیق مشهد بهره مند می باشند.

زمانی کلام از تهرانگردی میگردد مدام او‌لین مورد‌ای که به ذهن ما میاید، بازدید از موزه‌های بی‌ نظیر شهر طهران میباشد. اساسا بایستی خاطرنشان کرد بخشی از مهمترین و شایسته ترین موزه‌های جمهوری اسلامی ایران در شهر طهران مکان گرفته‌اند که در پی به معرفی آنان خوا هیم پرداخت.

موزه ملی کشور ایران؛ اثراتی با عمر شماره مسجد توفیق مشهد هزاران سال

شاید شما نام این موزه را زیاد شنیده باشید و اینبار مجال آن رسیده که از آن دیدن نمائید. این موزه اساسا یکی‌از تبارک‌ترین موزه‌های جمهوری اسلامی ایران میباشد که اثر ها باستانی بسیار متعددی را داخل خویش نگاه داشته میباشد. این موزه بیشتراز سیصد هزار قطعه باستانی، سفالینه‌های باستانی، کتیبه‌ها و مجسمه‌های تاریخی را مشمول میگردد. این موزه اکنون در حدود یک قرن سن داراست و بنای فعلی آن در سال ۱۳۱۶ تاسیس شد.

نشانی: خیابان امام خمینی، اولِ خیابان سی مسجد طالقانی مشهد تیر، خیابان پروفسور رولن، شماره یک

ایـن ورودی دارنده در چوبی زیبایی به مدل آلت آدرس مسجد توفیق مشهد و لقـط بـوده میباشد، که در حال حاضر دربی آهنی مکان آن را گرفته میباشد.
پشت ایـن سردر ورودی، هشتی قراردارد که مشتمل بر محوطه ای گشوده میباشد که از جهات شمالی و جنوبی به شبستان های «حاج محمدطاهر» و «دارالشتا» رویه دارااست.
بر فراز این فضای هشت ضلعی ورودی مسجد جامع همدان ، گنبدی تولید شـده کـه مـزیـن بـه کاربنـدی زیبایی از ادغام آجـر و کاشی فیروزه ای رنگ است.
در داخـل ایـن هشتی کتیبه ای خرد از سنگ نصـب شـده کـه اسم «معلم حسین» بر آن حک گردیده است که می قدرت احتمال بخشید که استادکار این فضای ورودی بوده میباشد.
کتیبه دوم مدخل غربی، در فضای داخلی رزرو مسجد توفیق مشهد هشتی و در نصیب میانی قوس طاق مشرف به صحن ایوان ساخته شده است.
عبارات کتیبه متشکل از اسماء جلاله الله ، محمد و علی میباشد که در پوسته کاشیهای لعابدار فیروزه ای و لاجوردی در قضیه آجـری اجـرا شد‌ه‌است؛ می تـوان ایـن اینگونه احتمال اعطا کرد که ورودی مهم مسجد، همین ورودی باشد.
مدخـل شرقی مسجد جامع همدان با تزیینات کتیبه نگاری پوشیده گردیده‌است . بیشترین کتیبه های این مدخل در طاق میانی و دو فضای مستطیل صورت در دو سوی آن است، که جمعاًً سه فضای جداازهم در تزیینات کتیبه نگاری مدخـل شرقی را تشکیل داده میباشد.
ورودی جنوب شرقی مسجد جامع همدان به یک کدام از راسته های بازار منسوب به راسته بزازهـا مشـرف است و منتهی به دالانی زمان بر میباشد.
سردر ورودی آن به یک هشتی با گنبدی مزیـن بـه کاربنـدی آجـری و در‌پی دو فضای گنبددار خرد خیس، منتهی می گردد که به دنبال به صحن مسجد پیوند می خورد. این محیط قابلیت و امکان دسترسی به وضوخانه را میسر می سازد، همینطور دارنده مدخلی مربوط به فضاهای ضلع شرقی شبستان گنبددار میباشد.
شیوه پله نیز که قابلیت رفت و آمـد بـه بـام مسجد را مهیا می سازد، در ایـن بخش از مسجد قرار گرفته میباشد.
ورودی دیگری در ضلع شمال غربی مسجد وجود دارااست، ولی در سال های اخیر مسدود گردیده است و اکنـون بـه چایخانه شبستان نوساز شمالی مبـدل شد‌ه‌است؛ این فضای ورودی رابـط در میان مسجد و یک کدام از دیگر از راسته های بازار، منسوب به راسته حلبی سازها میباشد.
با عبور از ورودی هـا صـحـن حيـاط مسجد نمایان می‌گردد؛ مسجد دارنده حیاطی مربع مستطیل به بعد ها ۲۴ × ۴۰ متر میباشد، که نزدیک به ۲ متر تحت خیس از کوچه های همسایه جای دارد؛ صحن ذکر شده همانگونه که پیش خیس ذكـر شـد از روش دو ورودی با هشتی های دالان دار به راسته بزازها در شرق و راسته قنادها در غرب بازار کهن شهر رابطه برقرار میکنـد.
حجره ها و حیاط های مسجد در اضلاع چهارگانه صحن قرار گرفته اند که برخی از آنها کهن و چند نیز جدیدالاحداث هستند.
دیرین ترین بخش بنای مسجد جامع همدان، ایوانی رفیع در جناح جنوبی با دو مناره کوتاه در دو طرف آن می باشدکه به اسامی «شبستان طاق تبارک» ، «شبستان مستوفی ملاحسین شماره مسجد توفیق مشهد اردستانی» و «شبستان حاج روح اللهی» نامیده میشود.
طاق گسترده سقفی تراس زیرا پاره گنبدی فیس به اسمان شهر باز میباشد. پهنا تراس نزدیک به ۱۳/۲۰ متر و عمق آن نزدیک به ۸/۴۰ متر میباشد و طول آن نزدیک به ۱۵/۳۰ متر میباشد.
درب چوبی زیبایی که در میانه دیوار میانی تراس جای‌دارد، دسترسی اساسی به گنبدخانه را ساخت و ساز کرده است. در دو سطح طرفین تراس نیز دو بازشو جهت دسترسی به فضاهای کناری ایـوان ایجاد شده است.
در سینه ایـوان، قانونی بندی زیبایی جای‌دارد، که در وسط سقف تراس در نقطه ای که از هر کناره تراس به چشم می‌خورد با کاشی فیروزه ای ، اسم مقدس « الله » و اسامی پنج بدن آل عبا « محمد ، علی ، فاطمه ، حسن و حسین » و رقم رجب ۱۲۵۳ هـ.ق . که تاریخ بنای تراس میباشد، نگاشته گردیده و خود نمایی میکند.
طاق ایـوان مسجد جامع همدان بـه صـورت دو قالب بین تهی میباشد که قالب بیرونی به طور ترانه و قالب داخلی به طریق نیم گنبد ایفا شد‌ه‌است. این قالب در بدنه خویش دارنده قانونی بندی زیبایی میباشد و به مسجد طالقانی مشهد طرز طاق سارق ایفا گردیده‌است.